HEDİYELEŞMENİN EDEPLERİ

İKİNCİ BÖLÜM

HEDİYELEŞME EDEPLERİ

Şüphesiz hediyeleşmenin Müslümanlar arasında ki sevgi ve şefkat bağlarını güçlendirmek için büyük bir etkiye sahiptir. Ayrıca onlar arasında kardeşlik bağlarının güçlenmesine vesile olur. Bunu ihmal etmenin ise çok kötü etkileri olabilir. Bazen nefisleri, ruhları kötü etkiler ve insanlar arasındaki sevgiyi yok eder. Ancak hediyeleşmenin bazı edep ve kuralları vardır onlara uymak gerekir: Bu edeplerin bazıları şunlardır:

Birinci Edep : İyi niyet.

Kişi hediye vererek Müslüman kardeşi ile olan ilişkisinin güçlenmesin niyet eder. Ayrıca onun sevgisini de elde etmek ve kalbindeki kini çıkarmak niyetiyle hediye verir. Yüce Allah’ın bir âyette emrettiği gibi. Ve Onun rızasını elde etmek için. Çünkü Yüce Allah onun vasıtasıyla din ve dünya için faydalı olan şeyleri gerçekleştirir. ‘Ameller, niyetlere göredir. Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: ‘’Hediyeleşiniz ki birbirinizi sevmiş olursunuz.’’ [1]Enes b. Malik (r.a.) şöyle demiştir: ‘’Yavrucuğum! Aranızda bol bol bağışlarda bulununuz. Şüphesiz ki bu hediyeleşmeler aranızdaki sevginin çoğalmasına vesile olur.’’[2]

 İkinci Edep : Hediyeleşmede akraba ve komşularla başlamak:

Şüphesiz ki bu akrabalar arasındaki ilişkileri sürdürmekten sayılır. Yakın akrabalara hediye vermek diğerlerinden daha önemlidir. Çünkü Yüce Allah onlarla ilişkileri sürdürmeyi ve onlara iyilik etmeyi emretmiştir. Hediye vermek de bir çeşit iyilik yapmaktır. Ayrıca hediye vermede onlarla aramızdaki ilişkiler takviye edilir. Komşular da böyledir. Çünkü Yüce Allah komşuya iyilik etmeyi ve ona ikramda bulunmayı emretmiştir. Hatta hediye verirken kapısı en yakın olan komşu ile hediye vermeye başlar.

Üçüncü Edep: Hediyenin şüphe ve haramdan uzak olması gerekir:

Yani kamu yararına çalışan bir memura veya insanların faydasına çalışan kimseye de hediye vermekten kaçınmak gerekir. Böylece rüşvet kapısını kapatmış olur. Çünkü bu söylediklerimize uyulmadığı takdirde hediye gerçekten bir rüşvet olur. Veya kamu yararına çalışma yetkisine sahip olan bir kimseye yaklaşmak için ona hediye vermemek gerekir. Bu şekildeki hediye İslam dinine aykırı olur. Bunun detayı inşallah yedinci edepte gelecektir.

Dördüncü Edep: Basit bir şey olsa bile hediyeyi küçümsememek gerekir:

İster hediye veren kişi tarafından olsun, ister kendisine hediye verilen kimse tarafından olsun. Hediye veren kimseye gelince, o şayet hediyeyi az görürse ve onu vermezse hediyenin maksadını kaybeder. Ondan maksat karşılıklı sevgi ve muhabettir. Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Ey Müslüman kadınlar! Bir koyunun ayak tırnağı olsa bile hiçbir kimse komşusunun hediyesini küçümsemesin.”[3]  El-Firesn: hayvanın tırnağıdır. İnsanın ayağı (tırnağı) gibi. Bu hadisten maksat hediyeyi küçümsememektir. Öyle ki o küçümseme hediyeyi vermemeye sebep olur. Bilakis az olsa bile elde bulunan şeyi hediye etmeyi teşvik etmektir.

Aynı şekilde kendisine hediye edilen kimse açısından da böyledir. Onun hediyeyi küçümsememesi gerekir. Bilakis o hediyeyi az olsa bile, neşeli bir şekilde kabul etmelidir. Çünkü hediye sevgi ve ilişki alametidir. Bazen o hediyeyi küçümsemesi onu ret etmeye sebep olabilir. Beşinci edepte belirtileceği gibi bu caiz değildir. Aynı şekilde kendisine hediye verilen kimsenin hediyeyi veya hediye eden kişiyi küçümsediğine delalet eden bir sözü söylememesi de gerekir. Bu sözü şaka yoluyla olsa bile kullanmaması gerekir. Şüphesiz ki şeytan insanların arasını bozmak için onları birbiri aleyhine kışkırtır. Bilindiği gibi şeytan insanların arasını bozmak için her vasıtayı kullanır. Öyle ise bu gibi söz ve davranışlardan sakınmak gerekir.

Beşinci Edep: Hediyeyi red etmemek gerekir:

Çünkü Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Davet edene (olumlu) cevap veriniz . Hediyeyi reddetmeyiniz! …”[4] Şüphesiz ki hediyeyi kabul etmek sevmenin alametidir. Ve hediye eden kişiye değer vermek anlamına gelir.  Hediyeyi reddetmek ise sevmemenin alâmetidir. Veya hediye eden kimseyi veya o hediyeyi küçümse-mektir.  Bu davranış ise kalplerde kinin yerleşmesine ve sevgi ve muhabbet yerine kalplerde kinin yerleşmesine / gelişmesine sebep olur. Bu da düşmanlık, hile ve ondan sonra ilişkilerin kesilmesine sebep olur. Hiç şüphe yok ki bu da sakınılması gereken en tehlikeli şeylerdendir.

Fakat bir insan hediyenin haram bir şeyi elde etmek maksadıyla verildiğini anlarsa onu reddetmesi caizdir. Veya insanları ondan yanında bulunan şey kadar kabul etmediklerini, bilakis kızdıklarını ve daha fazlasını istediklerini v.s. anlarsa o hediyeyi kabul etmemesi caizdir. Şüphesiz ki Peygamberimize (s.a.s.), Fezare kabilesinden bir adam bir deve hediye etti. Peygamberimiz onun yerine ona bir hediye verdi. Bu da onu kızdırdı. Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurdu : “Sizden biriniz bir hediye veriyor. Ben de yanımda bulunan maldan o hediyesi kadar kendisine (hediye olarak) veriyorum. Sonra bu husus onu öfkelendiriyor. Allah’a yemin ederim ki bu seneden sonra Kureyşli veya Ensâr veya Sekafî veya Dusîden  başka hiçbir Araptan hediye kabul etmeyeceğim.”[5]

 Altıncı Edep: Hediye’ye karşılık ödül vermek:

Kendisine bir şey hediye edilen kimsenin hediye veren kimseyi bir hediye ile ödüllendirmesi caizdir. Onun hediyesine karşı aynı değerde bir şeyle veya ondan daha iyi bir şeyle gücü yettiğinde hediye olarak vermesi sünnettir. Çünkü Peygamberimiz (s.a.s.) . “Hediyeyi kabul ederdi ve ona karşılığını (hediye olarak) verirdi.”[6]

Yedinci Edep: Kamu yararına bir makamda çalışan kimsenin hediye kabul etmemesi gerekir:

Çünkü bu durumda hediye genellikle rüşvet olur. Veya makam sahibinin yanında itibar kazanmak veya devlet işlerini yürütmek için onun yanında değer kazanmak için, hediye veren kimseyi başkalarına üstün tutmak ve onu pasifize etmemek için hediye verilmiş olur.  Şayet kendisine hediye verilen kişi bu makamda olmasaydı, ona hediye vermezdi. Peygamberimiz (s.a.s.), valilerden birisi insanların ona verdiği sadaka ile ona gelince ve yalnız başına bir şeyi alınca ve şöyle dedi: “Bu size aittir, buda bana hediye edildi,” deyince bu konuda onu uyardı. Ve Peygamberimiz (s.a.s.) minbere çıktı. Allah’a hamd edip onu övdükten sonra şöyle buyurdu: “Sadede gelince; Valimize ne oluyor biz onu (göreve) gönderiyoruz ve o (döndüğünde) şöyle diyor: “Bu size aittir, bu da bana hediye edildi! Babasının veya annesinin evinde otursaydı da bir baksaydı ona bir şey hediye edilecek miydi? Canım kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki: sizden biriniz bu nallardan herhangi bir şeyi aldığında kıyamet günü gelecek ve o malı omuzunda taşıya-caktır…” [7] Bundan dolayı halka ait vazifelerde çalışan her memurun makamı küçük olsa bile bu davranıştan sakınması gerekir.

Sekizinci Edep: Hediye vermek için uygun zamanları seçmek gerekir:

Yani hediye veren kimse, vereceği hediyesinin çok etkili olacağı ve hediyeye ihtiyacı daha çok olacağı zamanları güzel seçmesi gerekir.  Örneğin Bayram ve benzeri günler gibi. Şüphesiz ki bunda hikmet vardır ve akıllıca yapılan bir iştir. Sonra insan bu vakitlerde hediyeye daha çok bağlı olan kimselere öncelik verir. Örneğin çocuklar ve kadınlar gibi kimseleri seçer. Sonra sırasıyla onlardan sonraki ihtiyaç sahiplerini seçer. Aynı şekilde saygı göstermeye ve önceliğe layık olan anne ve babaya ve benzerlerine öncelikle hediye verir. Aynı şekilde hediye veren kimse, kendisine hediye verilen kimsenin sevdiği zamanı ve yeri tercih eder. Şüphesiz ki insanlar /sahabe :  “Peygamberimize hediye verdiklerinde Hz. ‘Âişe’nin sırası olan günü araştırıyorlardı ve o günde peygamberimize hediye sunuyorlardı. Çünkü onlar efendimdzin ‘Âişe’yi sevdiğini biliyorlardı.”[8]

Dokuzuncu Edep: Uygun bir hediyeyi seçmek:

Hediye veren kimsenin sunacağı hediyenin çeşidini iyice seçmesi gerekir. Bazen bir şahısa yemek sunmak; diğer birisine ise para sunmak; üçüncü bir kimseye ise elbise sunmak ve dördüncü bir kimseye ise kitap sunmak v.s. uygun olur. En iyisi kendisine hediye sunulacak olan kimsenin tabiatını ve mizacını gözetmek ve onun sevdiği şeyleri v.s. ona sunmayı gözetmek en iyi davranıştır.

Onuncu Edep: Hediye ile başa kakmamak gerekir:

Hediye veren kimsenin hediyeyi alacak kimseye başa kakmaktan veya onu ayıplamaktan sakınması gerekir. Şüphesiz ki; başa kakmak ve onu ayıplamak hediyenin sevabının boşa gitmesine sebep olur.  Yüce Allah’ın bir ayette şöyle buyurduğu gibi: “Ey iman edenler! Sadakalarınızı başa kakmak ve gönül kırmakla boşa gidermeyin.”[9]  Hediye de hiç şüphe yok ki mana olarak buna / sadakaya yakındır.

Bunlar Yüce Allah’ın hediye edepleri ile ilgili tespit etmeyi bize kolaylaştırdığı edeplerdir. Bu edeplerin sayısı on tanedir. ‘Âlemlerin Rabbi Yüce Allah’a hamd olsun. [10]

 

   [1] – Buhârî, el-Edebu’l-müfred , s. 87; Ebû Ya’lâ,  Müsned, 5: 6122. Bu hadis, Ebu Hüreyre’den rivâyet

edilmiştir; el-Elbânî, Sahîhu’l-câmi’, No: 3004; Ayrıca bkz. El-Elbânî, Sahîhu’l-Edebi’l-müfred, No:

462.

  [2] – Buhârî, el-Edbü’l-müfred, No: 463. El-Elbânî , Sahîhu’l-Edebi’l-müfred,  s. 422 de bu hadisin “sahih”

olduğunu belirtmiştir.

[3] – Buhârî, Sahîh, No: 2566, 6017; Müslim, Sahîh, 1030. Bu hadis, Ebu Hüreyre’den rivayet edilmiştir.

[4] – Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1:404; et-Taberânî, el-Mu’cemü’l-kebîr, 10:10444; el-Beyhakî, eş-Şu’ab, No: 5359; el-Buhârî, el-Edebu’l-müfred, No: 157. Bu hadis, İbn Mes’ud’dan rivayet edilmiştir. El-Elbânî, Sahîhu’l-câmi’, No: 158.

[5] – Buhârî, el-Edebu’l-müfred. No: 464 ve diğerleri. Bu hadis. Ebu Hüreyre’den rivayet edilmiştir; el-Elbânî. Es-Sahîha. No: 1684.

[6] – Buhârî, Sahîh. No: 2585. Bu hadis Hz. ‘Âişe’den rivayet edilmiştir.

[7] –  Buhârî, Sahîh, No: 1500, 6979; Müslim, Sahîh, No: 1832. Bu hadis. Ebu Humeyd es-Sâ’idî’den rivayet edilmiştir.; el-Elbânî. Es-Sahîha. No: 1684.

[8] – Buhârî, Sahîh, No: 2580; Müslim, Sahîh, No: 2441. Bu hadis ‘Âişe’den rivayet edilmiştir.

[9] – Bakara suresi, 2: 264.

[10] – Fazla bilgi için bakınız: el-Elbânî, Sahîhul-Edebi’l-müfred, No: 221-222; el-Beyhakî, el-Âdâb, s.41; İbnu Müflih, el-Âdâbu’ş-şer’iyye, 3:283; İbnu’l-Esîr, Câmi’u’l-usûl, 11:609; İbnu Hacer, Fethu’l-bârî, 5:197; İbn Ebî Dünya, Mekârimu’l-ahlâk, No:350, 358 ve diğer eserler.