CUMA NAMAZI İLE İLGİLİ HUSUSLAR

İKİNCİ FASIL
CUMA GÜNÜ EDEPLERİ
Şüphesiz ki: Cuma günü büyük ve mübarek bir gündür. O kesinlikle haftanın en faziletli günüdür. Ve diğer günlerle paylaşılmayan özelliklere ve üstünlüklere sahiptir. Bundan dolayı Müslümanın bu mübarek günden en iyi şekilde faydalanması gerekir. Bu da ancak Cuma günüyle ilgili edepleri bilmek ve onlara göre amel etmekle sağlanabilir. Bu edeplerden bazıları şunlardır:
Birinci edep/ kural: Salih amelleri çokça yapmak ve günahları terketmek:
Şüphesiz ki; Cuma günü güneşin doğduğu en hayırlı gündür. O, yüce ve mübarek bir gündür. Peygamber efendimiz (s.a.s.) Cuma günü hakkında şöyle buyurmuştur: “ İçerisinde güneşin doğduğu en hayırlı gün Cuma günüdür! O günde Adem yaratıldı, o günde cennetten yeryüzüne indirildi, o günde onun tövbesi kabul edildi ve o günde ruhu alındı. Ve o günde kıyamet kopacaktır! İnsanoğlu hariç, yeryüzünde bulunan hayvanların hepsi kıyametin kopmasından korktukları için, Cuma günü güneş doğuncaya kadar bağırarak sabahlarlar. O günde öyle bir saat var ki, Müslüman bir kul namazda iken o saate denk getirerek Allah’tan hayırlı bir şey isterse, mutlaka Allah onun isteğini verir.” Durum böyle olunca her Müslümanın Cuma günü iyilik yapması yani faydalı işler yapması, günahları terk ederek onlardan kaçınması gerekir. Şüphesiz ki bu günde yapılan iyiliklerin sevabı artar. Faziletli günlerde ve kutsal mekânlarda iyiliklerin sevabı arttığı gibi bir kimse kötülükleri ve günahları faziletli günlerde ve mekânlarda yaparsa onun günahlarının cezası artar. Öyle ise her Müslümana; hayırlı ve faydalı amellerden gücünün yettiği kadar bu günde yapması gerekir. Ayrıca Cuma günü meydana gelecek olan kıyamet gününü hatırlamak gerekir. Ve her Müslüman gücü yettiği kadar bu günde iyi ve faydalı işler yapmak için çalışmalıdır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “ Öyle bir günden sakının ki (hepiniz) o gün Allah’a döndürü-leceksiniz. Sonra herkese kazandığı eksiksiz verilecek ve onlar haksızlığa uğramayacaklardır.”
İkinci edep/ kural: Peygamberimizin (s.a.s.) üzerine çok salât ve selam getirmek.
Peygamberimize (s.a.s.) çok salât getirmek Cuma günü ve gecesi müslümanların yaptığı en iyi ameldir. Müslümanların Cuma günü yaptıkları en hayırlı amel Peygamberimizin (s.a.s.) üzerine salât ve selam getirmektir. Peygamberimize salât ve selam getirmek en faziletli amellerdendir. Yüce Allah (c.c.) bir âyette şöyle buyurmuştur: “Ey iman edenler! Siz de ona salât edin ve ona tam bir teslimiyetle selam veriniz.” Bu salât da onu okuyan kişinin kabrini aydınlatacaktır. Bu günün fazileti, salât getirmekle daha fazla artar. Çünkü peygamber efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “ Cuma günü bana çok salavât getirin! Zira o gün, meleklerin hazır ve şâhid olduğu bir gündür. Şüphesiz ki Cuma günü bir kişi bana salât ettiğinde onun salâtı mutlaka bana arz edilir.” Başka bir hadiste şöyle buyurmuştur: “ Kim bana bir salât getirirse, Allah ona karşılık onun üzerine on salât getirir.” İnsan peygam-berimize (s.a.s.) ne kadar çok salâvât getirirse, o kadar çok sevap kazanır. Ve aynı şekilde Allah’ın onun üzerine getirdiği selamı (rahmeti) çoğalır.
Üçüncü edep/ kural: Cuma günü sabah namazında “secde ve insân” surelerini okumak:
Şüphesiz ki; Peygamber efendimiz (s.a.s.): “Cuma günü sabah namazında “secde ve insân” surelerini okuyordu.” Çünkü bu iki sure Cuma gününde olmuş ve olacak her şeyi kapsıyorlar. İnsanın yaratışından, ölümden sonra dirilişinden, kıyametin kopmasından ve diğer şeyleri kapsıyorlar.
Dördüncü edep/ kural: İyi niyetli olmak:
İnsan camiye gitmekle Allah’ın emrini yerine getirdiğine niyet etmelidir. Çünkü Yüce Allah (c.c.) şöyle buyurmuştur : “Ey iman edenler! Cuma günü namaza çağırıldığı (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah’ı anmaya koşun. Ve alış-verişi bırakın. Eğer bilirseniz elbette bu, sizin için daha hayırlıdır.” Aynı zamanda Cuma namazı için vaad edilmiş olan bol sevabı elde etmek ve Müslümanların toplantılarına katılmak vs. için istekli olmalıdır.
Beşinci edeb/ kural: Cuma gününe ait özel iki elbise edinmelidir:
Çünkü Cuma günü Müslümanların bayram günüdür. Müslümanlar o gün toplanıp birbirleriyle görüşürler. Bunun için gücü yeten herkesin Cuma gününe ait iki elbise edinmesi gerekir. Böylece devamlı Cuma namazına temiz elbiselerle gidebilmelidir. Peygamber efendimiz (s.a.s.) bunun için şöyle buyurmuştur: “Ne olur, her birinizin gücü yettiğinde, -yani gündelik bir kattan başka- cuma için iki elbise (yani bir kat elbise) edinmiş olsa.”
Altıncı edep/ kural: Cuma namazı için yıkanmak.
Çünkü Peygamber efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Cumaya gelmek isteyen kimse boy abdesti alsın.” Başka bir hadiste peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “Ergen olan her kişinin cuma günü gusletmesi, ağız ve diş temizliği yapması ve yeteri kadar güzel koku sürünmesi gerekir.”
Bu yıkanmanın hikmeti, Cuma namazına gelen kimsenin güzel kokulu olmasıdır. Böylece camide insanları kötü kokusuyla rahatsız etmemektir. Aynı zamanda cumaya gelen meleklerin rahatsız edilmemesidir. Çünkü melekeler de insanoğlunun rahatsız olduğu kokulardan rahatsız olurlar. Kim boy abdestini alamıyorsa, abdest alsın. Başka bir hadiste peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyur-muştur: “Kim Cuma günü abdest alırsa ne güzel bir iş yapmış olur; kim de boy abdesti alırsa, o daha faziletlidir. “ Cumaya giden kimse, cenabet guslü gibi yıkanır. Bu konuyla ilgili bilgi, inşallah dokuzuncu edepte gelecektir.
Yedinci edep/ kural: Güzel koku sürünmek:
Güzel koku sürmek de Cumanın edeplerindendir. Peygamber efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Cuma günü, – cünüp değilseniz bile- boy abdestini alınız, başlarınızı yıkayınız ve güzel koku sürünüz.” Başka bir hadiste peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “”Cuma guslü her buluğa eren kimseye vaciptir. Misvaklanması da böyledir. Gücü yettiği kadar – kadınlara ait olsa bile – koku sürünmesi de öyledir (vaciptir).” Bu hadiste geçenleri yapmak, Müslümanların böyle büyük bir topluluk içinde bulunduğunda Müslü-mandan güzel kokunun yayılması içindir. Ancak kadınlar da cumaya hazırlandıklarında temizlenmelidir. Ve onlar kokusu olmayan misk vs. kullanmalıdır. Çünkü bir hadiste peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Erkeklerin sürünecekleri kokunun kokusu fark edilir, fakat rengi olmaz. Buna mukabil kadınların kullandıkları kokunun ise, renkleri olmalı, fakat kokusu olmamalıdır.”
Sekizinci edep/ kural : Misvak kullanmak:
Bu da yedinci edepte Ebû Sa’îd’den rivâyet edilen hadiste geçen husus içindir. Ve ayrıca kayıtsız ve şartsız genel olarak misvak kullanmak (peygam-berimiz tarafından) emredilmiştir. Yıkanmak ve koku sürmek vücudun kokusunu güzelleştirdiği gibi, misvak kullanmak da ağızın kokusunu hoş tutar. Böylece Müslümanın kokusu tamamen güzel olunca insanlar onun kokusundan rahatsız olmazlar. Melekler de onun kokusundan rahatsız olmazlar.

Dokuzuncu edep/ kural: (Cuma) Namazına erken gitmek:
İnsan namaza ne kadar erken giderse, onun sevabı o kadar fazla olur. Peygamber efendimiz (s.a.s.), namaza erken gitmeyi teşvik ederek şöyle buyurmuştur: “Bir kimse cuma günü cünüplükten temizleniyormuş gibi boy abdesti aldıktan sonra erkenden cuma namazına giderse bir deve kurban etmiş gibi sevap kazanır. Kim ikinci saatte giderse bir inek, üçüncü saatte giderse boynuzlu bir koç kurban etmiş gibi sevap kazanır. Kim dördüncü saatte giderse bir tavuk, beşinci saatte giderse bir yumurta sadaka vermiş gibi sevap elde eder. İmam minbere çıkınca melekler zikri (hutbeyi) dinlemek üzere topluluğun arasına katılırlar.” Aynı şekilde bir kimse namaz için camide kaldığı sürece, inşallah ilerde belirtileceği gibi- namaz kılıyormuş gibi sayılır. Bu hadis, Cuma guslünün, cenabet guslü gibi olduğuna delalet eder.
Onuncu edep/ kural: Cuma ezanını duyduktan sonra alış-verişi terk etmek:
Cuma ezanını duyduktan sonra alış-verişi terk etmesi Müslüman üzerine farzdır. Yüce Allah bunu emretmiş ve şöyle buyurmuştur:“Ey iman edenler! Cuma günü namaza çağırıldığı (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah’ı anmaya koşun. Ve alış-verişi bırakın. Eğer bilirseniz bu sizin için daha hayırlıdır.” Maalesef çok sayıda tacir ve dükkan sahipleri, bir çok Müslüman ülkesinde buna aldırış etmezler ve hutbe boyunca alış-verişe devam ederler. Hatta bazıları cuma namazına bile gelmezler. İşte bunlar, Yüce Allah’ın kalplerini mühürlemiş olduğu gafillerden sayılırlar. Ücretli taksi şoförleri de bu ayetin kapsamına girerler. Onların da ezanı duyduklarında çalışmalarını durdurup imamla birlikte Cuma namazına gitmeleri gerekir.

On birinci edep/ kural: Yürüyerek cuma namazına gitmek:
İnsana sıkıntı vermedikçe Cuma namazına yürüyerek gitmesi gerekir. Çünkü peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “ Kim Cuma günü (elbise-lerini) yıkarsa ve yıkanırsa, sonra acele edip evden erken çıkarsa, yürürse ve herhangi bir bineğe binmezse ve imama yaklaşırsa, onu dinlerse ve konuş-mazsa, boş sözleri söylemezse evinden camiye kadar attığı her adım için bir yıllık namazın ve orucun sevabını kazanır.” Ama çamur ve saireden, çok sıcaktan, çok soğuktan veya caminin çok uzak olmasından dolayı sıkıntı çekerse, cumaya araca binerek gitmesinin bir sakıncası yoktur. Şüphesiz ki; Yüce Allah’ın (c.c.) kullarının kendi nefislerine işkence etmelerine ihtiyacı yoktur.
On ikinci edep/ kural: Camiye giderken gidiş kurallarına uymak:
Camiye giden kimse sakin ve ağırbaşlı bir şekilde yürür. Gözlerini haramdan sakınır ve parmaklarını birbirine geçirmez. Yürüyüşünde acele etmez, kimseyi rahatsız etmez. İnşaallah bu konuyla ilgili edepler “cami edepleri” bölümünde detaylı bir şekilde açıklanacaktır.
On üçüncü edep/ kural: En büyük camiye yönelmek/ gitmek:
Çünkü cami ne kadar büyük olursa, cemaati ne kadar kalabalık olursa, oradaki namaz daha faziletli ve sevabı daha çok olur. Ancak bu davranışı, mahalle camisini terk etmeye sebep olursa (en büyük camiye gitmesi gerekmez).

On dördüncü edep/ kural: Camiye girme kurallarına uymak:
Örneğin sağ ayakla camiye girmek, camiye girme dualarını okumak. İnşaallah bu konuyla ilgili detaylı bilgiler camiye girmenin edepleri bölümünde gelecektir.

On beşinci edep/ kural: İnsanların üzerinde atlamadan geçmek. Ancak ön sıralarda boş yer bulursa ön sıralara geçebilir:
Şüphesiz ki insanlar, başkasının onların üzerinden atlayıp ilerlemesinden rahatsız olurlar. Örneğin bir insanın arka taraftan gelip sıraları geçip namaz kılanların üzerinden atlayıp ön sıralara ulaşıncaya kadar ilerlemesi gibi. Peygamber efendimiz (s.a.s.), Cuma günü insanların üzerinden atlayıp geçen birisini gördüğünde ona şöyle buyurmuştur: “Otur! Gerçekten sen (cemaati) rahatsız ettin ve geciktiğin için onlara eziyet çektirdin.” Fakat (ön sıralarda) iki adam arasında bir boşluk görürse o boşluğu doldurmak için oraya geçmesinde bir sakınca yoktur.

On altıncı edep/ kural: İki rekat “tehiyyetu’l-mescid” namızını kılmak:
Şayet bir kimse camiye girince imam hutbeyi okursa bile, iki rekat namaz kılar ve rükünlerini ihlal etmeden onları kısa keser. Peygamber efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Biriniz camiye gelirken imam hutbe okursa bile, iki rekat tehiyyetu’l-mescid namazını kılsın ve onları kısa kessin.” Aynı zamanda imam hutbeyi okuyorsa camiye girenlere iki rekat tehiyyetu’l-mescid namazını kılmalarını emretmek için hutbeyi kesebilir. Bu konuyla ilgili detaylı açıklama inşallah kırk dördüncü edepte gelecektir.

On yedinci edep/ kural: Camiye giren kimse, başkasının yerine oturmak için, onu oturduğu yerden kaldırmamalıdır:
Şüphesiz ki; bu davranış yasaklanmıştır. Çünkü peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “”Sizden biriniz Cuma günü bir adamı oturduğu yerden kaldırıp sonra onun yerine oturmasın, fakat ona: “Yer açınız, genişleyiniz!” (desin).” Başka bir hadiste peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Sizden biriniz Cuma namazına geldiğinde hiç kimseyi oturduğu yerden kaldırıp sonra oraya oturmasın.”
On sekizinci edep/ kural: İki kişinin arasına girmemeli:
Yani aralarında oturmak için yan yana oturan iki kişinin arasına girip onları birbirinden ayırmamalıdır. Çünkü peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Kim Cuma günü güzelce yıkanırsa, iyi temizlenirse, en güzel elbisesini giyerse ve ailesine ait güzel kokuları sürünüp sonra camiye gelirse, çok boş sözleri konuşmayıp iki Müslümanın arasını açmazsa Allah onun iki cuma arasındaki günahlarını affeder.” Ancak yanyana oturan iki adam, aralarında oturmasına izin verirlerse orada oturmasında inşallah bir sakınca yoktur. Açıkça anlaşılıyor ki bu edep ve bundan önceki edep ile on beşinci edepten maksat, insanlara eziyet veren, onları rahatsız eden, onların kalplerine kinin girmesine sebep olan, düşmanlığa ve psikolojilerinin bozulmasına sebep olan her şeyin önünü kesmektir. Ve çünkü insanların Cuma için toplanma-larının hedeflerinden birisi de aralarındaki sevgi, saygı ve kaynaşmayı artırmaktır.

On dokuzuncu edep/ kural: Cuma namazından önce halka oluşturmamak:
Namaz kılan kimselerin Cuma günü camide verilen bir ders v.s. için halka düzenlememeleri gerekir. Çünkü peygamberimiz (s.a.s.); “Cuma günü namaz-dan önce camide halka düzenlemeyi yasaklamıştır.”

Yirminci edep/ kural: Kehf suresini okumak:
Özellikle cuma günü Kehf suresini okumak. Cuma günü veya gecesi bu sureyi okumak müstehaptır. Çünkü peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Her kim Cuma gününde Kehf Sûresi’ni okursa, o sure iki Cuma arasını o kimse için nûr gibi parlatır.”

Yirmi birinci edep/ kural: Kayıtsız zikirle meşgul olmak:
İnsanoğlu (Cuma günü) boyunca imam minbere çıkıncaya kadar Yüce Allah’ın zikriyle meşgul olmalıdır. Mesela Kur’ân-ı kerimi okumak, namaz kılmak, tesbih etmek, hamd etmek ve tehlil etmek (lâ ilâhe illellâh demek), tekbir getirmek ve Allah’tan mağfiret dilemek ve diğer zikir çeşitleriyle meşgul olmalıdır.

Yirmi ikinci edep/ kural: Mümkün olduğu kadar imama yakın oturmak:
İmama yakın oturmanın sevabı çok büyüktür. Peygamberimiz (s.a.s.) bu konuda şöyle buyurmuştur: “ Cumaya hazır olun ve gelin ve imamdan yakın oturun. Bir kimse imamdan uzak kalmaya devam edip durursa, sonuçta cennete girse bile orada devamlı geriye bırakılır.” Buradan da bazı insanların Cuma günü camiye girdikleri zaman ve caminin en son tarafında oturduklarında ve duvara yaslandıklarında ne kader hata ettikleri açıkça anlaşılıyor. Bunlar, imama yakınlaşmaya çalışmıyorlar veya caminin en öndeki saflarında oturmak üzere öne geçmek için çaba harcamıyorlar.

Yirmi üçüncü edep/ kural: Öndeki saflarda oturmaya çok hırslı olmak gerekir:
Peygamber efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:“Yüce Allah ve melekler ön saflarda oturanlara selam verirler.” Başka bir rivayete göre: “Birinci safta oturanlara…” Namaz kılan kimse ne kadar ön saflara gelirse ve imama ne kadar yakın olursa o kadar sevabı büyük olur.

Yirmi dördüncü edep/ kural: İki kere ezan okumak:
İlk önce namaz vaktinin geldiğini bildirmek ve insanları uyarmak için ezan okunur. Ayrıca imam minbere çıktığında (tekrar) ezan okunur. Çünkü ashâb Hz. Osman’ın halifeliği zamanında böyle yapmışlar ve bu uygulama zamanımıza kadar devam etmiştir.
Ancak iki ezan arasında kalkıp namaz kılmamaları için imamın halkı uyarması gerekir. Böyle yapmak, dinde aslı olmayan bir bid’attır. Bunun herhangi bir delili de yoktur. Peygamberimizi (s.a.s.) ve ashabının bu konuyla ilgili bir açıklaması da yoktur.

Yirmi beşinci edep/ kural: İmam minbere çıktığında insanlara/ cemaate selam vermelidir:
Çünkü peygamber efendimiz (s.a.s.); “Minbere çıktığında selam verir-di.” Bu da sünnettir. Bütün imamların buna sımsıkı sarılmaları ve bu sünneti korumaları gerekir.

Yirmi altıncı edep/ kural: İnsanların yüzleriyle imama yönelmeleri gerekir:
Çünkü peygamber efendimiz (s.a.s.): “Minberde ayağa kalktığında ashâbı yüzlerini ona doğru çevirirlerdi.” Bu şekilde cemaâtin imama yönelmesi, zihinlerinin derli toplu olması için daha iyidir. Bu duruş, cemaâtin uyanık olmasını sağlar. Ayrıca cemaâtin imamın söylediklerini daha iyi takip etmesine vesile olur. Öyle ise cemaâtin yüzleriyle imama yönelmeleri ve güçleri yettiği kadar onun etrafında halka kurmaları gerekir.

Yirmi yedinci edep/kural: İmam minbere çıktıktan sonra müezzin ezanı bitirinceye kadar imamın minber üzerinde oturması gerekir:
Şüphesiz ki peygamber efendimiz (s.a.s.) şöyle yapıyordu: “Peygambe-rimiz minbere çıktığı zaman, müezzin ezanı bitirinceye kadar otururdu. Sonra ayağa kalkar ve hutbe okurdu. Sonra otururdu, fakat konuşmazdı. Sonra kalkar ve (ikinci) hutbeyi okurdu.” Bu hadiste Cuma hutbesinin iki hutbe olduğuna ve hatibin aralarında oturması gerektiğine dair delil vardır.

Yirmi Sekizinci edep/ kural: İmam minbere çıktıktan sonra ezan okumak:
Bu bölümde geçen hadisin ve diğer hadislerin buna delalet ettikleri için imam minbere çıktıktan sonra ezan okumak gerekir.

Yirmi dokuzuncu edep/ kural: İmamı sessizce ve dikkatlı bir şekilde dinlemek:
Çünkü Cuma günü hutbeyi ve vaazları dinlemek Cumanın en önemli maksatlarındandır. Peygamberimiz (s.a.s.) bu konuda şöyle buyurmuştur: “ Hiçbir adam yoktur ki; Cuma günü emredildiği gibi yıkanırsa sonra evinden çıkıp Cumaya gelirse ve namazı bitinceye kadar imamı sessizce dinlerse, bir önceki cumadan o cumaya kadar işlediği günahlarına kefaret olur.”

Otuzuncu edep/ kural: Ne kadar az olursa olsun konuşmamak ve boş lafları etmemek gerekir:
Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “İmam Cuma günü hutbe okurken, sen arkadaşına “sus” desen, boş laf söylemiş olursun.” Başka bir hadiste de peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Kim Cuma günü (elbiselerini) yıkarsa ve yıkanırsa, sonra erken davranıp erken evden çıkarsa, bir bineğe binmeden yürürse ve (camide) imama yaklaşırsa, onu dinlerse, sessiz kalırsa ve boş lafları konuşmazsa, evindin camiye kadar attığı her adım için bir yıllık ibadet sevabını kazanır. Yani bir yıllık oruç ve gece namazını kılma sevabını kazanır.” Çocuklarını beraberinde Cuma namazına götüren kimsenin; onlar camiye girmeden önce onları sıkı bir şekilde uyarması ve imamı iyice dinlemelerini onlara emretmesi ve hutbe okunurken konuşma-maları konusunda onları uyarması gerekir.

Otuz birinci edep/ kural: Cuma günü camide faydasız şeylerle oyalanmaması, çakıl taşlara bile dokunarak hareket etmemesi gerekir.
Çünkü bunlar faydasız şeylerdendir. Bilakis Müslümanın hutbe okunurken sessiz ve sakin durması gerekir. Zaruret durumu olmadan aşırı derecede hareket etmek, parmakları çıtırdatmak ve cepteki cüzdanıyla oynamak ve ulaşım araçlarını kullanması (sabit telefon ve cep telefonu buna dahildir) bunlarla oynamak ve bunlara bakmak ve bu aletleri kapatmamak ve benzeri hareketler de bu yasaklara dahildir.

Otuz ikinci edep/ kural: Cuma günü camide iki sağrı kemiğine yaslanarak oturmamak gerekir:
Bu durum Cuma günü hutbe okunurken olmamalıdır. “Peygamberimiz (s.a.s.) Cuma günü imam hutbe okurken iki sağrı kemiğine yaslanarak oturmayı yasaklamıştır.” El-İhtibâ: bir insanın iki sağrı kemiği üzerine oturması, iki uyluğunu ve iki inciğini iki koluyla tutup karnına yapıştırmasıdır. Bazı âlimler bu oturuşa ruhsat vermişler. Zayıf bir sened ile rivâyet edilen bir haberde bazı sahabeler böyle oturmuşlar. Yukarıda geçen hadis, Cuma günü imam hutbe okurken iki sağrı kemiğine yaslayarak oturmayı yasaklayan âlimlerin sözünü destekliyor. Çünkü böyle oturmak uyumaya ve namaz kılan kimsenin sabit bir şekilde oturmasına engel olur. Bazen de avret yerinin açılmasına sebep olabilir.

Otuz üçüncü edep/ kural: İmamın cuma hutbesini ayakta durarak okuması gerekir:
Bu peygamberimizin (s.a.s.) bize gösterdiği bir davranış şeklidir. Çünkü peygamberimiz (s.a.s.):“Ayakta durarak hutbe okuyordu. İki hutbe arasında oturuyordu. Kurân okuyordu ve insanlara zikrediyordu (ahireti hatırlatı-yordu.)”

Otuz dördüncü edep/ kural: İki hutbe okunması gerekir:
Bu yukarıda geçen hadiste belirtildiği gibi peygamberimizin (s.a.s.) yaptığı gibidir. Ayrıca yirmi yedinci edepteki hadiste geçtiği gibi iki hutbe okunması gerekir.
Otuz beşinci edep/ kural: İki hutbe arasında susarak oturması gerekir:
Bu da peygamberimizin (s.a.s.) yaptığı için yapılır. Şüphesiz ki peygam-berimiz: “Peygamberimiz minbere çıktığı zaman, müezzin ezanı bitirinceye kadar otururdu. Sonra ayağa kalkar ve hutbe okurdu. Sonra otururdu, fakat konuşmazdı. Sonra kalkar ve (ikinci) hutbeyi okurdu.”

Otuz altıncı edep/ kural: Cemaatten herhangi birisi hutbe okunurken uyukladığı zaman yerini değiştirmesi gerekir:
Yani cemaatten birisi hutbe okunduğunda uyuklarsa ve belirli bir yerde oturmuşsa, yerini değiştirerek başka bir yere geçsin. Bu peygamberimizin (s.a.s.) şu hadisinden anlaşılıyor: “Sizden biriniz Cuma günü (hutbe okunurken) uyukladığı zaman, arkadaşının oturduğu yere geçsin, arkadaşı da onun otur-duğu yere geçsin.”

Otuz yedinci edep/kural: Hatibin ihtiyaç hutbesi ile başlaması gerekir:
Peygamberimiz (s.a.s.) böyle yaptığı gibi ihtiyaç hutbesi ile başlar. Şüp-hesiz ki o ashabına ihtiyaç hutbesini öğretti. Ve peygamberimiz hutbesine bu ihtiyaç hutbesini okuyarak başlıyordu: “Allaha hamd olsun. Ona hamd ediyoruz, ve ondan mağfiret diliyoruz. Nefislerimizin kötülüklerinden ve kötü amelle-rimizden Allah’a sığınırız. Allah kimi hidayete getirirse, onu saptıracak hiç kimse yoktur. Allah kimi saptırırsa, onu hidâyete erdirecek hiç kimse yoktur. Allah’tan başka hiçbir ilah olmadığına şahitlik ederim. Muhammed’in onun kulu ve elçisi olduğuna şahitlik ederim.” Sonra üç ayet okuyacak: “ ….. “ Ey iman edenler! Allah’tan gereği gibi çekinin ve ancak müslümanlar olarak ölün.” “Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan, ondan da eşini var eden ve her ikisinden birçok erkekler ve kadınlar üretip yeryüzüne yayan Rabbinizden çekinin. Adını kullanarak birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah’tan ve akrabalık bağlarını koparmaktan sakının. Şüphesiz ki Allah, sizin üzerinizde gözetleyicidir.”
“ Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve doğru söz söyleyin. Ki (Allah) işlerinizi düzeltsin ve günahlarınızı bağışlasın. Kim Allah’a ve Resulüne itaât ederse, o gerçekten büyük bir başarıya ermiş olur.”

Otuz sekizinci edep/ kural: İmam yüksek sesle hutbeyi okumalıdır:
Sesi yükseltmek, hutbeyi insanlara duyurmak, uyuklamalarını gidermek ve insanları söylenen şeyi dinlemeye cezbetmek için daha etkilidir. Peygam-berimizin (s.a.s.) hutbesinde bize gösterdiği yolu da böyledir. Çünkü peygam-berimiz (s.a.s.) : “Hutbeyi okuduğu zaman her iki gözü kızarır, sesi yükselir ve öfkesi artardı. Hatta bir orduya tehditte bulunarak orduyu uyarıyor ve şöyle diyordu: Düşman sabah, akşam size baskın yapacak diyen (ordu komutanı) gibi…”

Otuz dokuzuncu edep/ kural: Hutbenin Arapça olması gerekir:
Hatip, halk lehçeleri ile hutbe okumayacağı gibi başka dillerle de hutbe okumayacaktır. Ancak (camideki) bütün cemaat Arapçayı anlamadıklarında onların diliyle hutbe okuyabilir. Ancak (hutbedeki) Kur’ân ayetlerini Arapça okuyacaktır. Bazı âlimlerin görüşüne göre cemaatten kimse Arapça bilmezse bile bu durumda hatip hutbeyi yine Arapça okuyacaktır. Camide oturanlara hutbeyi tercüme eden bir mütercimden yararlanacaktır. Bunun sebebi Kur’ân diline saygı göstermek ve onun şanını yüceltmek içindir. Allah en doğrusunu bilir.

Kırkıncı edep/ kural: Vaaz etmek ve cemaâte hatırlatmada bulunmak:
Bu hususlar, Cuma hutbesinin temel gayelerindendir. İmama gerekli olan peygamberimizin (s.a.s.) yaptıklarını yapmaktır. Efendimiz hutbede vaaz ediyor, cemaate hatırlatmada bulunuyor ve dinî konularda onlara faydalı olan şeyleri insanlara öğretiyordu. Aynı şekilde içinde bulunduğu durum ve din arasında bağlantı kurar. Ve insanların yanlış hareket ve davranışlarını ve benzeri şeyleri düzeltir.

Kırk birinci edep/ kural: Hutbede (bazı) Kur’ân âyetlerinin okuması gerekir:
Az miktarda olsa da hatibin bazı âyetleri okuması gerekir. Şüphesiz ki peygamberimiz (s.a.s.):“ Ayakta hutbe okuyordu, iki hutbe arasında oturu-yordu. Kur’ân okuyordu ve cemaate hatırlatma yapardı.” Bundan dolayı âlimlerin çoğu hutbede Kur’ân-ı kerimden bir şey okumayı hutbenin sahih olmasının şartlarından saymıştır. İhtiyaç hutbesinde peygamberimizin (s.a.s) okuduğu âyetler otuz yedinci edepte geçti.

Kırk ikinci edep/ kural: Minberde iken “Kâf” suresini çokça okumak gerekir:
Şüphesiz ki; peygamberimiz (s.a.s.) “Kâf” suresini okuyordu. Hârise b. Nu’mânın kızı şöyle demiştir: “ Ben Kâf sûresini ancak Resulüllahın (s.a.s.) mübarek ağzından öğrendim. (Peygamberimiz) Onu her Cuma, hutbede okur-du. …”

Kırk üçüncü edep/ kural: Hutbeyi kısa kesmek :
Hutbeyi kısa kesmek şöyle olur: İnsanlar (hutbeden) usanmayacaklar ve bıkmayacaklar. Bu da hatibin anlayışlı olduğunun delillerindendir. Şüphesiz ki peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz ki adamın namazını uzatması ve hutbesini kısa kesmesi anlayışlı olduğunun alâmetidir. Bundan dolayı siz namazı uzun tutun, fakat hutbeyi kısa kesin. Muhakkak ki beyânın (fasih konuşmanın) sihir olanı vardır.” Bu peygamberimizin (s.a.s.) bize gösterdiği yoldur. Çünkü o (peygamberimiz): “ Cuma günü vaaz etmeyi uzat-mıyordu. Ancak onun vaazları az miktardaki kelimelerden ibaret idi.” ‘Ammâr b. Yâsir’den (r.a.) rivâyet edildiğine göre o şöyle demiştir: “ Pey-gamberimiz (s.a.s.) hutbeleri kısa kesmemizi bize emretti.”
Bu hadislerden hutbeyi bir saat veya daha çok bir süre uzatan hatiplerin hatası anlaşılır. Onlar, hutbeyi bu kadar uzatmakla kendilerini ne kadar haklı çıkarmak isterlerse istesinler, bu hareketleri peygamberimizin uygulamalarına aykırıdır. Bilakis hutbeleri kısaltmak sünnettir. Sonra imam ısrarla konuşma-sının zorunlu olduğunu hissederse, o namazdan sonra bu konuda gerekli ikazlarda bulunur. Kırk altıncı edepte belirtilen peygamberimizin Cuma günü okuduğu surelere bakarsak ve bu surelerin aldığı vakti ile peygamberimizin şu hadisteki: “Öyle ise siz namazı uzatınız ve hutbeyi kısaltınız,” sözlerini karşılaştırsak Cuma hutbesinin ne kadar uzatılması gerektiği hakkında bizim için bir fikir oluşabilir ve o hutbe sadece birkaç dakikayı alacaktır. Allah en doğrusunu bilir.

Kırk dördüncü edep/kural: Beklenmeyen bir olay için hatibin hutbesini kesmesi gerekir:
Mesela hatibin, camiye girenlerden birisini “tahiyyetu’l-mescid” nama-zını kılmasının gerekli olduğuna dair uyarması gibi. Peygamberimizin (s.a.s.) yaptığı gibi. Çünkü peygamberimiz hutbesini kesti ve bir adama: “ Ey falan sen namazı kıldın mı?” diye sordu. O zât: “hayır kılmadım,” dedi. Peygam-berimiz: “(Öyleyse) Kalk namaz kıl!” buyurdu. Aynı şekilde İbnu Mes’ûd caminin kapısında oturduğunda peygamberimiz (s.a.s.) hutbe okurken ona seslendi ve ona dedi ki: “ Ey Abdullah b. Mes’ûd gel!” Ve bunlardan başka hutbe esnasında beklenmeden meydana gelen durumlar vardır.

Kırk beşinci edep/ kural: Namazı uzatmak:
Bu da peygamberimizin (s.a.s.) yukarıda geçen şu hadisinden dolayıdır: “Şüphesiz ki kişinin namazı uzun, hutbeyi kısa tutması anlayışlı olduğunun alâmetidir. Bundan dolayı siz, namazı uzun tutun, fakat hutbeyi kısa kesin. Muhakkak ki beyânın (açık seçik konuşmanın) sihir olanı vardır.” Bundan maksat, namazı, namaz kılanlara ağır gelecek şekilde çok fazla uzatmak değildir. Fakat peygamberimizin (s.a.s.) Cuma namazında okuduğu ayetleri okuyacak. Bu husus, inşaallah bundan sonraki edepte açıklanacaktır.

Kırk altıncı edep/ kural: Cuma namazında belirli bazı sureleri okumaya dikkat etmek gerekir:
Çünkü peygamberimiz (s.a.s.) Cuma namazında belirli sureleri çokça oku-yordu. Bu surelerden bazıları şunlardır. Peygamberimiz (s.a.s.): “ Cuma günü namazda el-A’lâ suresini ve ğâşiye suresini okuyordu.” Aynı şekilde: “Pey-gamberimiz (s.a.s.) Cuma namazında Cuma suresini okuyordu. İkinci rek’atte ise münâfikûn suresini okuyordu.” İmamların Cuma günü Cuma namazında bu sureleri okumaya dikkat etmeleri gerekir. Şayet imâm bunlardan başka sureleri okursa caizdir.

Kırk yedinci edep/ kural: Cuma’dan sonra evinde iki rek’at namaz kılmak:
Bu peygamberimizin (s.a.s.) bize gösterdiği metoddur. Şüphesiz ki; pey-gamberimiz (s.a.s.):“Cumadan sonraki iki rekatı ve akşam namazından sonraki iki rekatı ancak ailesi içinde (evinde) kılıyordu.”
Fakat şayet camide namaz kılarsa, dört rek’at olarak kılacaktır. Şüphesiz ki: (Abdullah) b. Ömer böyle yapmış ve şöyle demiştir: “ Peygamberimiz (s.a.s.) böyle yapıyordu.” Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “ Kim Cuma namazından sonra namaz kılarsa dört rek’atı kılsın.” Bundan maksat, nafile namazdır.

Kırk sekizinci edep/ kural: Nafile namazını kılmak için farz namazını eda ettikten sonra başka bir yere geçmek:
“Şüphesiz ki; İbnu Ömer (r.a.) Cuma namazını kıldıktan sonra içinde namaz kıldığı yerden biraz uzaklaşarak orada iki rek’at sünnet namazını kılıyordu.”

Kırk dokuzuncu edep/ kural: Cuma namazını küçümsememek veya ondan geri kalmamak ve onu terk etmemek gerekir:
Şüphesiz ki bu hususlar tehlikeli işlerdendir. Peygamberimiz (s.a.s.), bu konuda uyarıda bulunmuş ve şöyle demiştir: “Kim, küçümseyerek üç Cumayı peş peşe terkederse, Allah onun kalbini mühürler!” Peygamberimiz (s.a.s.) başka bir hadiste şöyle buyurmuştur: “Kim özürsüz üç cumayı terkederse, münafıklar zümresinden yazılır.” Öyle ise Müslümanın böyle bir hatadan sakınması gerekir. Fakat eğer bir Müslüman hastalıktan veya şiddetli yağmurdan veya benzeri bir özürden dolayı Cuma namazından geri kalırsa o özürlü sayılır.

Ellinci edep/ kural: Cuma gününde yapılan duâların kabul edildiği saatı bulmaya çalışmak:
Bu konuda birçok değişik görüş vardır. Tercih edilen görüşe göre o saat, ikindi namazından sonraki son saattir. Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyur-muştur: “Cuma günü duâların kabul edilmesi umulan saati, ikindi namazından güneş batışına kadar bulmaya çalışınız.” Mümin kimsenin bu saati ibadetle, zikirle ve çok dua etmekle geçirmesi gerekir. Hiç şüphe yok ki; duâ bu saatte kabul edilir.
Şayet biri itiraz ederek şöyle derse ; Şüphesiz ki; bu saat, namaz saati değildir. Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: “Bir kul kalkıp namaz kılarsa ve ibadeti bu saate denk gelirse…” Cevabında şöyle denilir: “Bir kul namazı beklediği sürece namazda olduğu kabul edilir.” Allah en doğrusunu bilir.
Bunlar Cuma ile ilgili Yüce Allah’ın tespit etmesini bize kolaylaştırdığı edeplerdir. Bunların sayısı elli tanedir. ‘Âlemlerin Rabbi Yüce Allah’a hamd olsun.